Liệu Indonesia có hàn gắn được vết nứt ngày càng sâu ở Đông Nam Á?
Người dịch: Đan Thanh
18-8-2012
Jakarta,
Phnom Penh và Singapore – Suốt nhiều thập niên qua, Hiệp hội các Quốc
gia Đông Nam Á (ASEAN) đã tồn tại gần như là không chê trách được gì,
không có vấn đề gì nhờ cái vẻ công khai bề ngoài, trong khi họ lặng lẽ
tìm cách tăng cường tính thống nhất của một khu vực có những khác biệt
khổng lồ về chính trị và kinh tế.
Nguyên nhân
của tương lai này là sự chia rẽ ngày càng lớn giữa 10 thành viên hiệp
hội, về các yêu sách chủ quyền của Trung Quốc trên Biển Đông. Sự chia rẽ
đó bị bóc trần tại một hội nghị các ngoại trưởng ASEAN, tổ chức tháng
trước ở thủ đô Phnom Penh của Campuchia. Lần đầu tiên trong lịch sử,
ASEAN không ra được một bản tuyên cáo chung. Các thành viên ASEAN không
nhất trí được với nhau về việc phải nói gì về Trung Quốc. Nói chung, các
thành viên có yêu sách chủ quyền trên Biển Đông – gồm Việt Nam,
Philippines, Malaysia và Brunei, thêm sự ủng hộ từ Singapore và Thái Lan
– muốn ASEAN thể hiện mối lo ngại nghiêm túc về điều mà họ coi là hành
động hiếu chiến của Trung Quốc nhằm thực thi yêu sách chủ quyền trên
Biển Đông và chủ quyền đối với các quần đảo Trường Sa, Hoàng Sa, các đảo
và vỉa san hô khác. Tuy nhiên, những nước không có yêu sách, chủ yếu là
Campuchia, với sự ủng hộ của Lào và có lẽ cả Myanmar, đều miễn cưỡng,
không muốn làm Trung Quốc ghét. Họ tán thành việc Trung Quốc khăng khăng
đòi xử lý vấn đề với riêng từng nước. Năm nay, Campuchia giữ ghế chủ
tịch luân phiên của ASEAN.
Ngay sau thất bại ở Phnom Penh, Bộ
trưởng Ngoại giao Indonesia, Marty Natalegawa, trong một nỗ lực mạnh mẽ
về ngoại giao, đã cố sức hàn gắn những vết nứt. Tuy nhiên, kể từ thời
điểm đó, đã không còn khoảng lặng nào trong một cuộc chỉ trích công
khai, chẳng giống ASEAN ngày trước nữa. Tuần trước, chính phủ
Philippines đã mời đại sứ Campuchia đóng vali về nước. Vị đại sứ này
trước đó đã lên án Philippines và Việt Nam chơi trò “chính trị bẩn” khi
đưa vấn đề Biển Đông vào chương trình nghị sự của ASEAN. Báo chí khu vực
đầy những bài báo và xã luận phê phán lập trường của Campuchia.
Các thành viên ASEAN từng hy vọng có thể
vượt qua khủng hoảng bằng cách lập ra một “bộ quy tắc ứng xử” trên Biển
Đông, tuy nhiên, Trung Quốc lại từ chối thảo luận sáng kiến này, cho
đến khi “các điều kiện đã chín muồi”, theo lời họ. Trong khi đó, tâm
trạng u ám tràn ngập trong quá trình chuẩn bị cho hội nghị thượng đỉnh
toàn thể ASEAN, tổ chức vào tháng 11 sắp tới. Lần này, các nước cần phải
thống nhất một lập trường chung để sử dụng trước công luận, tránh một
cuộc tranh cãi khó coi. Nhưng điều này vẫn để lại nhiều không gian cho
những nỗi phiền muộn riêng.
Đặc biệt, một vài nhà ngoại giao đặt câu
hỏi, liệu Campuchia có đang nằm trong túi áo Trung Quốc và tình hình là
không thể cứu vãn không? Nếu đúng như vậy thì đây sẽ là dấu chấm hết
cho “đồng thuận ASEAN” nổi tiếng, theo đó tổ chức này có quyền ra quyết
định. So với hầu hết các nước khác trong khu vực, Campuchia dựa nhiều
hơn cả vào tiền đầu tư và những lời tán tỉnh của Trung Quốc. Bây giờ thì
người ta cho rằng Campuchia sẽ vâng lệnh Bắc Kinh. Một nhà ngoại giao
Campuchia bảo rằng ngay cả chính phủ của ông ta cũng ngạc nhiên thấy
Trung Quốc gây sức ép nhanh và mạnh đến thế để buộc chính phủ Campuchia
phải bảo vệ quan điểm của họ tại hội nghị thượng đỉnh thất bại vừa qua.
Nước Lào nhỏ bé cũng phụ thuộc rất nhiều vào tiền và thiện chí của Trung
Quốc, và Myanmar cũng vậy. Như một nhà văn/ nhà báo đã viết, Trung Quốc
có thể đã giành được “quyền phủ quyết của nước ngoài cuộc” đối với các
vấn đề của ASEAN một khi lợi ích của Trung Quốc bị đe dọa.
Do đó, hiệp hội có thể trở thành nạn
nhân của một thời đại cạnh tranh mới giữa các siêu cường trong khu vực.
Cho tới gần đây, hiệp hội đã đạt được những tiến bộ vững chắc trong việc
xây dựng mình trở thành diễn đàn chính cho các cuộc đối thoại và thảo
luận toàn châu Á, chủ trì hội nghị thượng đỉnh Đông Á chẳng hạn, trong
số rất nhiều phiên trao đổi khác. Tuy nhiên, giờ đây, dường như hiệp hội
đã bị mắc kẹt giữa một bên là nước Trung Hoa đang trỗi dậy và một bên
là nước Mỹ mới tham gia trở lại châu Á để tìm cách cân bằng lại tình
hình đối với Trung Quốc.
Đặc biệt, Philippines và Việt Nam hiện
nay đang công khai hướng về Mỹ để tìm kiếm sự hỗ trợ về quân sự và ngoại
giao, trong lúc hai nước đương đầu với một Trung Hoa quyết liệt ở một
vùng biển đầy rắc rối. Mặc dù Campuchia và Lào đã đứng cùng bên với
Trung Quốc, và có lẽ Myanmar rồi cũng đi cùng đường đó, nhưng Thái Lan
và Philippines lại là đồng minh hiệp ước của Mỹ, và Mỹ thì cũng đang
phục hồi lại các mối quan hệ quân sự với Singapore. Người ta lo sợ rằng
những người bạn trung thành này sẽ thắng sự hấp dẫn mơ hồ của ASEAN cùng
với nỗ lực của hiệp hội nhằm đẩy mạnh một mối liên minh gần gũi hơn.
Tai họa tiềm tàng có thể thấy rõ nhất sẽ
là sự thúc đẩy hình thành một thị trường duy nhất theo kiểu châu Âu,
Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC), theo dự tính sẽ chính thức ra mắt chỉ
trong ba năm nữa. Ông Ian Storey, thuộc Viện Nghiên cứu Đông Nam Á của
Singapore, chỉ ra rằng, trong số 132 đoạn của tuyên bố Phnom Penh chưa
được công bố, chỉ có bốn đoạn (paragraph) là có liên quan đến chuyện
tranh cãi về yêu sách chủ quyền của Trung Quốc. Nhiều phần trong số còn
lại là về hội nhập kinh tế và thương mại. Tất cả những phần đó giờ đã bị
mất. Thậm chí không có khả năng là AEC sẽ bắt đầu đúng lúc, chứ đừng
nói tới việc vận hành hiệu quả. Chương trình nghị sự rộng lớn hơn của
ASEAN đã chìm nghỉm vào [vấn đề] Biển Đông.
Chỉ có Indonesia là có thể mang lại kết
quả tốt. Đất nước rộng lớn này của khu vực là nơi cung cấp một trụ sở
cho ban thư ký ASEAN, ở giữa thủ đô Jakarta. Một mình Indonesia dường
như cũng nhận thấy gánh nặng trách nhiệm trong việc hàn gắn cả tổ chức
lại với nhau. Dewi Fortuna Anwar, một vị cố vấn cao cấp về chính trị và
các vấn đề quốc tế cho chính phủ Indonesia, lập luận rằng, chuyện tranh
cãi về Biển Đông “là một bài học tốt cho ASEAN, bài học về cách sống
trong thế giới thực, với những đấu thủ lớn và những vấn đề lớn. Đó là
một phần của sự trưởng thành”.
Hiện tại, ASEAN đang rất thiếu tiền.
Thành viên của nó đóng góp những khoản không đáng kể để duy trì trạng
thái hoạt động ì ạch, với suy nghĩ rằng ASEAN sẽ chẳng bao giờ phải làm
gì nhiều. Tuy nhiên, giờ đây, một số nhà hoạch định chính sách Indonesia
lập luận rằng, với việc toàn bộ ý niệm về đoàn kết khu vực đang bị đe
dọa, đã đến lúc phải chăm nuôi tổ chức ASEAN và mang đến cho nó cơ chế,
tiền bạc, nhân lực cần thiết để có tiếng nói mạnh mẽ hơn vì lợi ích khu
vực. Bởi vì như bà Anwar đã nói, “nếu các nước thành viên không quan tâm
đúng mức tới ASEAN, thì tại sao các siêu cường khác phải chiều ý
ASEAN?”.
Nguồn: The Economist
Bản tiếng Việt © Ba Sàm 2012
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét