PHÁT HUY VAI TRÒ TIÊN PHONG, TÍNH CHIẾN ĐẤU CỦA BÁO CHÍ

Tác giả : Bùi Văn Bồng

Lời bạt  của Tô Văn Trường : Được hỏi cảm nhận về hội nghị báo chí ở Quảng Ninh vừa qua, tôi chẳng thấy có gì mới để bình luận vì thực sự chỉ tập trung vào việc coi trọng "quản lý"! 

Báo Nhân dân, có trụ sở ở khu đất vàng giữa thủ đô, tờ báo chính thống của Đảng, tuy đã có cải tiến nhưng vẫn chưa theo kịp yêu cầu của cuộc sống. Bằng chứng là  chẳng có quầy báo nào ở ngoài phố bầy bán báo "Nhân dân", đơn giản vì có cho cũng rất hiếm tìm được người dân muốn đọc!  Thời tôi còn làm viện trưởng kiêm bí thư đảng ủy, bắt buộc phải đặt mua báo nhân dân (nhưng chỉ để cho anh phó bí thư đảng ủy lưu trữ cho phải phép)!

Một số tờ báo giấy nổi tiếng nhiều bạn đọc, số lượng phát hành có xu hướng giảm sút, ngoài lý do về sứt mẻ "thương hiệu" còn vì ngay cả đối tượng đọc là nông dân cũng thích chuyển dần sang đọc báo mạng, có nguồn thông tin phong phú, đa chiều.  

Tôi mới nhận được bài viết (dưới đây) của nhà báo-đại tá Bùi Văn Bồng nói về vai trò trách nhiệm của nhà báo.

Sáng 30/3, Hội nghị cán bộ báo chí toàn quốc triển khai nhiệm vụ trọng tâm năm 2012 do Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Bộ Thông tin và Truyền thông, Hội Nhà báo Việt Nam, Tỉnh ủy Quảng Ninh tổ chức đã khai mạc tại thành phố Hạ Long, tỉnh Quảng Ninh. Hội nghị tập trung thảo luận nêu bật những kết quả đã đạt được công tác chỉ đạo, quản lý báo chí và các hoạt động báo chí; phân tích, làm rõ những hạn chế, thiếu sót trong công tác báo chí năm 2011; đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác tuyên truyền.

Trong những đặc điểm, và cùng là đường lối, nguyên tắc của báo chí cách mạng là phải bảo đảm tính thời sự, tính chính xác, trung thực, tính chiến đấu. Tính chiến đấu thể hiện lập trưởng tư tưởng, bản lĩnh, chí khí, chính kiến và trách nhiệm của người làm báo. Vì thế, Bác Hồ coi nhà báo là người chiến sĩ trên mặt trận chính trị, tư tưởng.Tại Đại hội lần thứ III Hội Nhà báo Việt Nam (8/9/1962), Bác Hồ chỉ rõ: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”. Trong điện mừng Hội Nhà báo Á Phi (24/4/1965), Bác Hồ viết: “Đối với những người viết báo chúng ta, cái bút là vũ khí sắc bén, bài báo là tờ hịch cách mạng để động viên quần chúng đoàn kết…”

Ngày 21/7/1956, nói chuyện với lớp nghiên cứu chính trị khóa I, trường Đại học Nhân dân Việt Nam, Bác Hồ chỉ rõ: “Chế độ ta là chế độ dân chủ, tư tưởng phải được tự do. Tự do là thế nào? Đối với mọi vấn đề, mọi người tự do bày tỏ ý kiến của mình, góp phần tìm ra chân lý. Đó là một quyền lợi mà cũng là một nghĩa vụ của mọi người. Khi mọi người đã phát biểu ý kiến, đã tìm thấy chân lý, lúc đó quyền tự do tư tưởng hóa ra quyền tự do phục tùng chân lý. Chân lý là cái gì có lợi cho Tổ quốc, cho nhân dân. Cái gì trái với lợi ích của Tổ quốc, của nhân dân, tức là không phải chân lý. Ra sức phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân – tức là phục tùng chân lý”.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, một tờ báo không có tính chiến đấu là tờ báo không có linh hồn. Một tờ báo chỉ nói những điều vô thưởng vô phạt, những điều ngoài lề cuộc sống, những điều chẳng những không cổ vũ được mà còn làm bải hoải tinh thần chiến đấu của các chiến sĩ cách mạng thì tuyệt nhiên không phải là tờ báo cách mạng. Nhà báo phải tự đặt cho mình câu hỏi: “Viết cái gì, viết cho ai, viết để làm gì?”.

       Luật báo chí cùng nêu rõ: “Báo chí là để bảo đảm quyền tự do báo chí, quyền tự do ngôn luận trên báo chí của công dân, phù hợp với lợi ích của chủ nghĩa xã hội và của nhân dân; để phát huy vai trò của báo chí trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc theo đường lối đổi mới của Đng cộng sản Việt Nam”. Điều 4, Luật Báo chí, ghi rõ là mọi công dân được thông tin qua báo chí về mọi mặt của tình hình đất nước và thế giới; tiếp xúc, cung cấp thông tin cho cơ quan báo chí và nhà báo; gửi tin, bài, ảnh và tác phẩm khác cho báo chí mà không chịu sự kiểm duyệt của tổ chức, cá nhân nào và chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung thông tin; …tham gia ý kiến xây dựng và thực hiện đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước; góp ý kiến, phê bình, kiến nghị, khiếu nại, tố cáo trên báo chí đối với các tổ chức của Đảng, cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội và thành viên của các tổ chức đó”.

       Cùng với sự phát triển toàn diện của nền kinh tế-xã hội, báo chí nước ta cùng phát triển nhanh chóng cả về số lượng cơ quan báo chí, nhà báo và ngày càng nâng cao chất lượng truyền thông, bám sát tình hình thực tế, đáp ứng nhu cầu bạn đọc, nhu cầu nghe, nhìn, truy cập mạng internet, góp phần vào sự nghiệp đổi mới dất nước. Đến tháng 3-2012 cả nước có 786 cơ quan báo chí in với 1.016 ấn phẩm; 67 đài phát thanh truyền hinh; 61 báo, tạp chí điện tử, 191 mạng xã hội, hơn 1.000 trang thông tin điện tử tổng hợp; gần 17.000 nhà báo được cấp thẻ hành nghề, hàng nghìn phóng viên đang hoạt động báo chí chuẩn bị đến thời hạn cấp thẻ. Về loại hình chủ yếu có báo in, đài truyền hình, đài phát thanh, báo điện tử. Về thứ bậc và phạm vi có báo Trung ương, báo địa phương, báo ngành, riêng trên mạng thì cũng đa dạng: Báo mạng online, mạng tự lập được cấp giấy phép, mạng do ngành, địa phương quản lý (công thông tin điện tử), và “làn sóng blog” cá nhân. Những năm gần đây, người ta thấy tự do, vô tư, vui nhộn, thoái mái biểu lộ và biểu cảm chính kiến nhất vẫn là các trang blog trên nhiều hệ, kênh, tuyến băng thông, liên kết  khác nhau. Tất nhiên, người đọc các blog đều phải biết tự phân định hay-dở, đúng-sai, biết cách  cảm nhận và tự lý giải. Đây cũng là kênh giao lưu nhanh, nhạy cảm, ngày càng thu hút nhiều người đọc, nhất  là lớp trẻ.

Do tốc độ và chất lượng phát triển của công nghệ thông tin, báo mạng là mũi xung kích thời bùng nổ thông tin toàn cầu. Nó đang dần trở thành một sức mạnh áp đảo, đẩy báo in, báo nói, báo hình vào góc khó cạnh tranh. Thời đại này, không có báo nào truyền tin nhanh bằng báo mạng. Một sự kiện xảy ra tại bất kỳ nơi đâu, chỉ sau vài cú nhắp chuột là cả thê giới đều biết. Sự phát triển của báo mạng song hành với tốc lực phát triển nhanh, phổ cập và lan truyền chưa từng thấy của công nghệ thông tin. Chính vì thế, “khách hàng” của báo mạng ngày càng tăng nhanh với cấp số cộng. Đầu tư cho phát triển cũng như quản lý được báo mạng là tầm nhìn hiện đại. Khi lãnh đạo và cơ quan chỉ đạo tuyên truyền, báo chí còn muốn thủ “cái loa riêng” đầy động cơ cá nhân chủ nghĩa, cục bộ, bản vị thì cũng khó mà đưa được những thông tin trung thực, khách quan đến với công chúng. Đây cũng là “hãm địa” của công luận. Và do vậy, tính chiến đấu của báo chí bị giảm đi, thậm chí bị triệt tiêu, cũng mất luôn tính trung thực, chính xác.

Ngày 8-2-2012, trong buổi làm việc với cán bộ chủ chốt Ban Tuyên giáo Trung ương, Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng đã nói: “Công tác tư tưởng, công tác tuyên giáo phải luôn đổi mới, không thể sáo mòn, bằng nhiều kênh thông tin phong phú, đa dạng, hiện đại… tăng cường đối thoại, phát huy hiệu quả các phương tiện báo chí, đặc biệt là báo mạng”.

Trước nhiệm vụ trọng đại và thực trạng đất nước, thực trạng nền kinh tế-xã hội, báo chí cần phải có sự bứt phá mạnh, cải tiến, đổi mới hàng ngày, đi đầu trong mọi phong trào cách mạng, không ngừng nâng cao tính tiền phong và sức chiến đấu của báo chí. Thế nhưng, hiện nay có những tờ báo chưa thoát ra được những cung cách hoạt động cũ, chất bao cấp chưa hết, kém năng động, khô cứng, một chiều, nặng về hô hào, cổ vũ, tính thời sự, tính chiến đấu rất kém, bỏ qua hoặc đi chậm sự kiện. Bùng nổ thông tin hiện nay rất cần tính thời sự nòng hổi, tính nhanh nhạy, chính xác và trung thực của báo chí. Nhưng có những tờ báo được Nhà nước ưu tiên nguồn kinh phí hoạt động lớn, nhưng hiệu quả, chất lượng tuyên truyền thấp, không được bạn đọc tín nhiệm. Trong khi đó, Tòa soạn có trụ sở khang trang, thoáng rộng ngay giữa trung tam ‘đất vàng’ thành phố lớn. Đội ngũ cán bộ, biên tập viên, phóng viên, nhân viên đông lên cả vài trăm người, nhà nước chi ra nguồn quỹ lương khá lớn. Rồi phương tiện nghiệp vụ, xăng, xe, nhà in, tiền giấy, công in, phát hành. Nhưng do tờ báo mở ra hàng ngày không thấy gì mới, lại khô “như ngói”. Nhiều khi, thông tin lại trùng lặp và chậm. Mở trang báo, chỉ tháy cái tiêu đề là hết muốn đọc – “biết rồi, khổ lắm, nói mãi”. Những tờ báo còn duy trì lối thông tin cũ mèm như thế, người làm báo còn cái kiểu “hành chính ăn lương” như thế rất khó cạnh tranh, mất dần lượng người đọc. Nếu như không được bao cấp của nhà nước, chỉ có mà đóng cửa sớm. Khi tờ báo đến tay hoặc đặt trên bàn làm việc, không ai muốn đọc, mà gặp những tờ báo như thế, thông tin lặc hậu chung chung vô thưởng vô phạt  như thế, bạn đọc cũng không biết đọc cái gì, đọc để làm gì, thật là lãng phí lớn mà hiệu quả tuyên truyền quá thấp.

       Hiện nay, tính chiến đấu của báo chí đòi hỏi phải rất nhanh, nhạy và kịp thời. Đây là kênh thông tin quan trọng phục vụ cho lãnh đạo, phục vụ nhân dân một cách nhanh nhạy, chính xác, kịp thời. Sự kiện Tiên Lãng mới rồi, nếu chỉ trông chờ vào thông tin của các tờ nhật báo, tạp chí, phát thanh, truyền hình thì Chính phủ và các cơ quan Bộ, ngành ở Trung ương không thể có nhanh, kịp thời và đủ thông tịn xem xét, đánh giá, luận giải bản chất vấn đề để giải quyết nhanh và chính xác như vậy. Bộ trưởng Vũ Đức Đam, Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ, đã nói rằng, trong hơn một tuần, ông đã đọc hơn 800 bài báo, chủ yếu là báo mạng, kể cá các trang blog đưa thông tin trung thực, tử tế, khách quan, có ý thức xây dựng. Từ đó, Văn phòng Chính phủ mới có cơ sở tham khảo, phân tích vấn đề, sự việc, để tổng hợp thông tin, có cơ sở báo cáo Thủ tướng Chính phủ và tham gia ý kiến với các bộ, ngành. Theo ông, báo chí và các trang mạng trung thực, xây dựng, có trách nhiệm, đã trở thành những kênh thông tin quan trọng giúp ích cho lãnh đạo, chỉ đạo. Thiết nghĩ, thường thấy những cán bộ, đảng viên trung chính, có phảm chất, năng lực, tự thấy mình  hoàn chỉnh, ít sai phạm gì lớn, thì lại rất quý, tôn trọng báo chí, không sợ báo chí dù về nghiệp vụ nhà báo có thể hiện ở bất kỳ dạng thức nào. Họ còn rất thích khi đối thoại với báo chí. Chỉ có những cán bộ, đảng viên phẩm chất, năng lực kém, làm sai trái, vi phạm chuyện này việc kia, suy thoái về chính trị, tư tưởng, đạo đức, lối sống, cố tình co lại, bưng bít, che giấu sai lầm mới ngán ngại, có khi sợ, né tránh báo chí. Vì thế, các nhà lãnh đạo ở các cấp, các ngành, địa phương, đơn vị rất cần nâng cao nhận thức, thấy rõ vai trò, tác dụng của báo chí là kênh thông tin quan trọng, cần thiết và bổ ích phục vụ cho lãnh đạo, quản lý, điều hành trong thời đại bùng nổ thông tin và trình độ dân trí đã được nâng cao như hiện nay.

       Tại Hội nghị báo chí toàn quốc ở Quảng Ninh mới rồi, đồng chí Lê Hồng Anh, Thường trực Ban Bí thư đã biểu dương các cơ quan báo chí đã thực hiện đúng định hướng của cơ quan chỉ đạo, quản lý, tuyên truyền kịp thời, đầy đủ về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh, đối ngoại của đất nước, các sự kiện lớn trong khu vực và trên thế giới. Báo chí đã kịp thời phát hiện, biểu dương các phong trào thi đua yêu nước; đấu tranh phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, bảo vệ lợi ích chính đáng của nhân dân; chủ động đấu tranh chống thông tin, quan điểm sai trái, thù địch...

Về nâng cao tính chiến đấu của báo chí, đồng chí Lê Hồng Anh đã nhấn mạnh: “Báo chí cần tiếp tục phát huy vai trò, tính tiên phong, tính chiến đấu trong đấu tranh phòng chống tham nhũng, lãng phí, các hiện tượng tiêu cực xã hội, góp phần ngăn chặn, đẩy lùi tình trạng suy thoái tư tưởng chính trị, đạo đức lối sống trong một bộ phận cán bộ, đảng viên và nhân dân”. Ông cũng chỉ rõ những hạn chế, thiếu sót của công tác báo chí như công tác lãnh đạo, điều hành, việc thực hiện quy hoạch và quản lý hệ thống báo chí còn bất cập. Nhiều tờ báo và cơ quan báo chí trùng lặp, chồng chéo chức năng, nội dung. Việc quản lý kênh, sóng truyền hình chưa chặt chẽ, cho ra nhiều kênh, chiếu nhiều phim nước ngoài; xuất bản nhiều chuyên san, chuyên đề, ấn phẩm phụ. Một số cơ quan báo chí chưa chú ý biểu dương nhân tố tích cực, điển hình tiên tiến, mà còn thiên về phản ánh mặt trái, tiêu cực của xã hội; vi phạm các quy định về quảng cáo, trái với truyền thống văn hóa dân tộc.

Bài báo có tính chiến đấu phải đưa ra được những thông tin bổ ích, đúng với thực tế cuộc sống-xã hội một cách khách quan, toàn diện, có chọn lọc, phân tích, dẫn liệu có lý, có tình. Nhà báo thấy cái đúng không khẳng định, né tránh lẽ phải, không bảo vệ chân lý, tỏ ra thiếu dũng khí và thiếu cả trách nhiệm nghề nghiệp; thấy sai không dám phê phán, thấy cái ác không dám lên tiếng phản ứng, thấy oan khốc không dám bênh vực, chơ che, thì coi như mất hẳn tính chiến đấu, thiếu trung thực. Nhà báo cách mạng không bao giờ là bồi bút cho bất cứ ai, bất cứ thế lực nào. Vì thế, lương tâm là tiêu chuẩn hàng đầu của nhà báo. Nhà báo trước hết phải có cái tâm, và phải có tầm. 

Vai trò tiên phong, tính chiến đấu của báo chí trong sự nghiệp đổi mới đất nước, trong cuộc chỉnh đốn Đảng theo Nghị quyết T.Ư 4 hiện nay càng cần các nhà báo coi chỗ đứng nghề nghiệp của mình là một vinh dự kèm theo trách nhiệm, một vị trí phải thường xuyên được coi như một mặt trận, thực hiện lời dạy của Chủ tịch Hồ Chi Minh như đã nêu trên: “Cán bộ báo chí cũng là chiến sĩ cách mạng. Cây bút, trang giấy là vũ khí sắc bén của họ”.

                                      Bùi Văn Bồng