Làm dân mới được nghe thật lòng

TT - Từng điều hành Chính phủ, nay ông Vũ Khoan (nguyên bí thư Trung ương Đảng, nguyên phó thủ tướng) thường lên tiếng trước những vấn đề “nóng” với tư cách một công dân tích cực và có trách nhiệm với dân với nước.

Trả lời Tuổi Trẻ, ông Vũ Khoan nói:

Ông Vũ Khoan - Ảnh: Nguyễn Khánh

- Cũng giống như bất kỳ người dân nào, tôi luôn trăn trở với công việc của đất nước và tha thiết mong muốn nước nhà ngày càng phát triển. Hiện nay nước ta đang phải đối mặt với không ít khó khăn thách thức, đứng trước những bước ngoặt mới, có bình tâm được không? Hơn thế nữa, thế giới đang thay đổi rất nhanh chóng, sâu rộng, vậy VN sẽ định vị như thế nào, làm sao có thể thờ ơ được? Các phương tiện thông tin đại chúng là nơi có thể bộc bạch những điều mình bức xúc nhất với hi vọng đông đảo độc giả, khán giả chia sẻ và những người cần biết sẽ biết thêm một luồng suy nghĩ nữa.

Tôi chọn con đường làm người tự do

* Sau khi rời ghế lãnh đạo, nhiều chính khách thường tham gia các hội nghề nghiệp, còn ông thì sao?

- Tôi chọn con đường làm người tự do. Nhiều hội, trường, viện, các doanh nghiệp trong và cả ngoài nước có mời tôi tham gia hoặc làm “cố vấn” nhưng tôi đều từ chối và trả lời vui rằng “không có gì để được vấn và không dại gì mà cố”.

Thật ra tôi không muốn bị ràng buộc, vả lại thông tin, kiến thức cũng cạn dần, khó bề góp phần thực chất được. Ngay việc tham gia hội thảo, diễn đàn, tôi cũng chỉ chọn cái nào thấy mình thật sự có thể đóng góp được mới tham gia. Tôi dành nhiều thời gian đi giảng bài ở Học viện Ngoại giao và một số lớp, trường khác để truyền lại kiến thức và kinh nghiệm của mình cho các thế hệ sau, đồng thời cũng buộc trí não không lão hóa quá nhanh.

Điều vui nhất là qua các hoạt động đó cảm nhận được niềm hứng thú, không khí đối thoại cởi mở và sôi nổi của các sinh viên.

* So với thời kỳ ông tham gia lãnh đạo Chính phủ, dường như hiện nay ông đã có suy nghĩ thoáng hơn?

"Cái đáng mừng là ai cũng muốn nước ta mạnh giàu lên, mọi người đều bày tỏ sự sục sôi trước những biến động trên biển Đông. Điều đó nói lên rằng dù khó khăn, chật vật nhưng lòng yêu nước của dân ta không hề nguội lạnh!" Nguyên Phó thủ tướng Vũ Khoan

- Vạn vật biến động không ngừng. Thời điểm tôi làm trong Chính phủ chưa vấp phải lạm phát cao, sự phát triển kinh tế tuy ẩn chứa nhiều khiếm khuyết nhưng tương đối ổn định, nay tình hình có khác. Chúng ta đang chứng kiến nhiều sự đổi thay khách quan cả ở trong lẫn ngoài nước, nhận thức con người cũng không đứng yên, có thể trước kia chỉ nhận thức được đến đó thôi, nay nhận thức rõ thêm. Vả lại trước kia “làm quan”, dù muốn hay không người dân cũng khó bộc bạch hết nỗi lòng với mình nên không thể biết hết được.

Khi về “làm dân”, có thể tiếp xúc với nhiều tầng lớp xã hội khác nhau nên nghe được tiếng nói thật lòng. Có ba yếu tố khách quan như vậy chứ không phải khi về nghỉ rồi thì “đổi gió”, “đổi cờ” gì đâu.

* Xin được hỏi thật: Mọi người đã nói với ông điều gì về những vấn đề quốc kế dân sinh hiện nay? Có điều gì về bộ máy quản lý hành chính các cấp mà trước đây ông chưa được nghe?

- Làm sao kể hết được, ai ai cũng ta thán về khó khăn đời sống và làm ăn, đâu cũng không hài lòng về nạn tham nhũng, lãng phí, quan liêu, mà gay gắt nhất là sự thất thoát “khủng” ở một số tập đoàn nhà nước. Gặp bà con trồng nhãn lồng nghe than rằng thu hoạch xong chẳng lãi lời là bao, những người lái taxi kêu giá xăng cao và đi đâu cũng cấm đoán, doanh nghiệp kêu trời về lãi suất ngân hàng, thanh niên chất vấn về công ăn việc làm nếu không có “quan hệ”... Phần nhiều chẳng quan tâm mấy đến các câu chuyện cao siêu về sự “ổn định vĩ mô”, “tăng trưởng hợp lý”.

Còn về bộ máy hành chính thì nhiều người ta thán rằng có những việc không thấy bàn tay quản lý của chính quyền địa phương đâu, nhưng nếu người dân cần cái gì thì lại phải “qua nhiều bàn tay”. Vẫn tình trạng “nhà ta ta cứ xây”, “ông quy tắc” có xuất hiện thì chỉ cần “làm việc” là xong, nắp cống mất gần hết, hè đường thì được các “ông phường” cho thuê làm bãi đỗ xe cả...

Có khi chỉ vì một thủ tục hành chính đơn giản nhưng người dân rất vất vả, bị hành hạ. Tôi có bà bạn học, ông chồng là đại tá quân đội chẳng may qua đời mà không khai tử được chỉ vì phường bảo hết tờ khai tử rồi. Lúc bấy giờ Phó chủ tịch Quốc hội Đặng Quân Thụy từng là bạn chiến đấu tới thăm biết chuyện bèn “truy” thì lại được giải quyết! Đó, những chuyện “không thể tin được” vẫn diễn ra hằng ngày, làm người dân rất bức xúc.

Khen hay chê là chuyện bình thường

* Đọc các bài viết của ông, dễ dàng cảm nhận được người viết đang rất nóng lòng trước những bộn bề của đất nước hôm nay?

- Bức xúc lắm mới viết chứ. Viết ra chưa biết độc giả đón nhận thế nào nhưng ít nhất cũng nói lên được tâm tư của mình. Tất nhiên tôi không bao giờ đặt mình vào tâm thế người ngoài cuộc để nói. Năm ngoái tôi có viết bài về vấn đề đầu tư công, đề cập tình trạng đầu tư theo “phong trào”.

Trước khi phân tích căn nguyên của vấn đề và gợi ý giải pháp, tôi đã bộc bạch rằng: “Viết bài này, tôi không nghĩ mình là người ngoài cuộc mà phần nào đó còn là một “tội đồ”, vì từng tham gia điều hành Chính phủ nhưng bản thân chưa nhận thức được đầy đủ tình hình và chưa đóng góp hữu hiệu vào việc hạn chế, ngăn chặn tình trạng hao công tốn của đó”.

* Vậy khi được nghe nói thật thì ông thường xử lý thông tin như thế nào để đưa vào bài viết của mình?

* Ông từng nói rằng hiện nay ông có ba việc thú: một là tiếp xúc với thanh niên, sinh viên; hai là dự các cuộc hội thảo khoa học và ba là tiếp xúc với các doanh nghiệp. Những cuộc tiếp xúc đó giúp điều gì cho ông? - Qua các cuộc tiếp xúc ấy có thể cảm nhận được hơi thở cuộc sống. Trước kia đi họp trịnh trọng ngồi trên đoàn chủ tịch, nhiều khi phải nghe những câu khuôn sáo, dù muốn cũng không có điều kiện tiếp xúc trực tiếp, nghe được những tâm tình sâu kín nên không cảm nhận được. Nay thì nghe được nhiều điều tâm tình thực. Các bạn trẻ bây giờ rất thông minh, có kiến thức rộng và suy nghĩ táo bạo, thế hệ chúng tôi thời còn trẻ không được như thế. Một điểm rất khác nữa là các bạn trẻ ngày nay rất mạnh dạn, bộc trực. Những cuộc tiếp xúc đó còn cung cấp cho mình nhiều thông tin sống động và bồi bổ cho mình nhiều kiến thức mới mẻ.

- Tôi thường cố thẩm định xem những điều người ta nói là cá biệt hay phổ biến rồi đối chiếu với các văn kiện xem có “khớp” không, sau đó nêu ý kiến đề xuất tại các cuộc hội thảo, họp hành và nếu tiện thì viết bài.

* Với những bài viết của mình mà được xuất phát từ suy tư của người dân bình thường, ông thấy độc giả đón nhận và phản hồi như thế nào?

- Thật khó tự đánh giá, vả lại bạn đọc ở khắp mọi nơi, làm sao mình biết được hết? Tuy nhiên cũng có những ý được hưởng ứng như vấn đề về đầu tư theo “phong trào”, tái cấu trúc kinh tế, sử dụng nhân tài, nhiệt huyết và sự tỉnh táo trong quan hệ quốc tế, trong ngoại giao khó có được chuyện “hậu sinh khả úy”... Nhiều người đã trực tiếp gặp, bày tỏ đồng tình, còn những người không tán thành chắc không ít nhưng có lẽ thấy “tế nhị” nên không nói thẳng với mình.

* Ông nghĩ sao nếu có độc giả chê bài viết của “nhà báo Vũ Khoan”?

- Điều đó là rất bình thường, không như vậy mới lạ! Ngay trong gia đình cũng ít khi đồng thuận hoàn toàn nữa là trong xã hội.

Tôi chỉ xin hai điều: Một là, tôi không phải là nhà báo, những bài viết chỉ là bộc bạch “ý kiến bạn đọc” mà thôi, có chê trách gì xin không lấy thước đo áp dụng với nhà báo; còn những ý kiến chia sẻ có người đồng tình, có người không là lẽ tự nhiên. Hai là, xin không gắn với các cương vị cũ của tôi, nay tôi chỉ là thường dân, hãy suy xét như ý kiến của một người dân.

* Theo ông, đâu là nguyên nhân chính khiến những bức xúc trong xã hội từ chuyện lớn đến chuyện nhỏ chậm được giải quyết?

- Cơ chế trách nhiệm không rõ. Cái gì cũng đổ cho người khác và ai làm gì cũng chả làm sao. Cái đó mà không giải quyết được thì bộ máy sẽ còn như thế. Bao giờ người cán bộ, công chức ý thức thật sự rằng người dân đóng thuế để nuôi anh, giao cho anh làm nhiệm vụ đó mà anh không hoàn thành thì phải bị nghiêm trị, nếu chỉ “kiểm điểm, rút kinh ngiệm” chung chung thì chẳng bao giờ lập lại được trật tự trong bộ máy.

* Làm thế nào để sửa đổi được cơ chế trách nhiệm?

- Cơ chế do con người làm ra, tất cả đều trong tay chúng ta, vấn đề là có quyết tâm chính trị để làm không. Tôi thấy Quốc hội lần này có cái rất hay là xem xét việc bỏ phiếu tín nhiệm hằng năm đối với những người được Quốc hội bầu và phê chuẩn. Việc này rất đáng được hoan nghênh, nếu làm được thì buộc cán bộ ngay ở cấp cao phải tăng cường trách nhiệm hơn nữa trong công việc chung, từ đó tạo ra sự chuyển động tích cực của toàn bộ hệ thống.

VÕ VĂN THÀNH thực hiện