Thơ 5 chữ của Vũ Đức Tâm

 Cộng đồng mạng đang truyền nhau những bài thơ năm chữ của Thái Bá Tân về thời cuộc. Xem những bài thơ này, ông Vũ Đức Tâm có chia xẻ như sau :  "Đọc thơ thế sự Thái Bá Tân thấy cảm xúc lẫn lộn, một chút buồn, chút chua chát, đăng đắng trong cổ, xen chút ngậm ngùi. Bỗng thấy Thái Bá Tân, ngoài tư cách nhà văn, nhà thơ, nhà giáo, dịch giả...còn là một chiến sĩ. Vâng, anh là : Chiến sĩ Thái Bá Tân. Tôi cũng học đòi làm thơ khẩu ngữ năm chữ,  xin gửi kèm đây để quí vị tham khảo".
Phần sau bài thơ của ông Tâm có mấy bài thơ của ông Tân.

CHIẾN SĨ THÁI BÁ TÂN

Gửi  anh Thái Bá Tân

Tôi biết Thái Bá Tân,

Một thày giáo ân cần,

Tài hoa và mơ mộng,

Tiếng đồn xa đồn gần !

Thái Bá Tân tôi biết,

Kệ cha cái sự đời !

Khi dịch sách khi viết,

Khi ngẫu hứng rong chơi…

Nhưng rồi, bỗng phóng ra,

Thơ Bá Tân năm chữ,

Vun vút  tựa mũi lao,

Xuyên vào muôn cái ác!

Cũng có lúc da diết,

Nặng thế thái nhân tình,

Khi quặn đau thống thiết,

Khi căm phẫn dâng trào!

Thái Bá Tân tôi biết,

Nhà giáo và văn nhân.

Giờ đây tôi lại biết,

Chiến sĩ Thái Bá Tân!

Tôi cũng U bảy mươi,

Tên hơn anh một nét,

Kém xa anh về tài,

Cũng học đòi thơ thẩn,

Xin gửi anh gọi là…

Vũ Đức Tâm

Dưới đây là mấy bài thơ 5 chữ của Thái Bá Tân  :

Trong thời gian gần đây cộng đồng mạng rộ lên một làn sóng ngạc nhiên trước những bài thơ năm chữ xuất hiện đều đặn với cùng một chủ đề về hiện tình đất nước, đặc biệt là thái độ của tác giả đối với con người mà sự kiện và hành vi có liên quan ít nhiều ít nhiều đến thời sự.

"Tôi già rồi nên cũng muốn phá phách một tí, giả vờ ngây một tí. Già rồi thì tự nhiên lại muốn thật thà không hoa lá cành nữa." - Thái Bá Tân

Tác giả những bài thơ 5 chữ ấy là Thái Bá Tân, một nhà văn, nhà dịch thuật và nhà giáo với nhiều chục năm trong nghề. Tác giả hiện sống và dạy học tại Hà Nội.

Trên trang blog của tác giả, Thái Bá Tân tự bạch cuộc đời mình qua hình ảnh, tiểu sử, cũng như tác phẩm của ông từ 50 năm qua. Là một dịch giả, Thái Bá Tân có hơn ba mươi đầu sách được ông dịch ra từ các tác phẩm nổi tiếng thế giới. Ông thông thạo nhiều thứ tiếng trong dó Anh ngữ là ngoại ngữ chính. Ngoài ra ông còn là một nhà thơ với hàng trăm bài ngũ ngôn, thể loại mà ông dùng khá nhiều trong thơ của ông.

Nói chuyện với chúng tôi một cách ngắn gọn ông cho biết:

“Tôi cũng viết đa dạng lắm chủ yếu là dịch nhiều hơn mặc dù đã viết 150 truyện ngắn rồi. Tôi sáng tác thơ 8 chữ cũng nhiều và dạo này tự nhiên lại sáng tác thơ 5 chữ. Chắc tại chán chán nên muốn viết dân dã một tí. Tôi già rồi nên cũng muốn phá phách một tí, giả vờ ngây một tí. Già rồi thì tự nhiên lại muốn thật thà không hoa lá cành nữa.

Tôi nghĩ rằng nhà văn nhà thơ mà cứ im mãi thì không đúng. Phải có trách nhiệm của công dân. Tôi chẳng chống phá gì đâu thậm chí tôi còn ăn lộc của chế độ vì được ăn học tử tế nhưng chuyện nào ra chuyện ấy trách nhiệm công dân thì mình phải nói.”

Chân dung nhà văn, nhà giáo Thái Bá Tân. Courtesy FB Thái Bá Tân.
Gần đây Thái Bá Tân chỉ dùng một thể thơ ngũ ngôn để trang trải nội dung. Tuy độ dài ngắn khác nhau nhưng việc ông trung thành với một thể thơ duy nhất khiến nhiều người ngạc nhiên và nhanh chóng kết luận rằng tác giả quá nghèo nàn.

Tuy nhiên nếu xem xét kỹ từng bài thơ, người đọc sẽ thấy thể loại ngũ ngôn có lẽ là thể thơ thích hợp nhất với những gì mà Thái Bá Tân muốn gửi gấm. Nhà văn Nguyễn Quang Lập gọi thơ Thái Bá Tân là “khẩu thơ” vì theo nhà văn, thơ Thái Bá Tân gần với cách mà người ta nói chuyện, bộc bạch, hay truy vấn người khác.

Hình thức là thế nhưng khác biệt quan trọng nhất làm nên loại thơ khẩu văn có lẽ là nội dung mà tác giả muốn gửi đi. Điều này tạo cho Thái Bá Tân một chỗ đứng mới, rất mới trong vườn thơ Việt Nam vốn đang đối diện với những sáo mòn khi chất sáng tạo ngày một hiếm hoi giữa một đất nước ai cũng có thể làm thơ và vì vậy thơ giống nhau không kể xiết.

Trước tiên xin được giới thiệu một bài thơ Thái Bá Tân sáng tác vào ngày 11 tháng 7 vừa qua:

Ballad về một đại đội bị bỏ rơi

“Tôi mới nghe kể lại 

Một câu chuyện đau lòng. 

Có thể là chuyện thật, 

Cũng có thể là không. 

Chuyện kể rằng, lần ấy,

Khi đánh nhau với Tàu, 

Quân ta và quân địch 

Cách nhau một chiếc cầu. 

Bỗng từ trên có lệnh 

Một đại đội xung phong 

Vượt qua cây cầu ấy, 

Sang bờ bên kia sông. 

Thế mà lạ, sau đó, 

Hai bên đang đánh nhau, 

Có lệnh từ trên xuống. 

Lần này lệnh phá cầu!

Câu chuyện chỉ có thế. 

Một đại đội sang sông, 

Rồi phá cầu, theo lệnh... 

Nghe mà nhói trong lòng. 

Ừ, mà một đại đội 

Biên chế bao nhiêu người? 

Một trăm, hay năm chục, 

Bị đồng đội bỏ rơi? 

Có thể là chuyện thật, 

Cũng có thể là không. 

Sao lòng tôi đau nhói, 

Đau nhói mãi trong lòng. 

Ai ra cái lệnh ấy, 

Lệnh quân ta phá cầu, 

Để đồng đội đơn độc 

Giữa vòng vây quân Tàu? 

Câu chuyện chỉ có thế, 

Dù có thật hay không, 

Nhưng cả một đại đội 

Đã chết bên kia sông.”

Câu chuyện đánh Trung Quốc phải hy sinh cả một đại đội dưới cái nhìn nhân bản của một nhà thơ thì người chỉ huy trận chiến năm nào có thể là vô nhân, cam tâm hy sinh đồng đội một cách vội vã để đạt chiến công nhưng dù sao cũng nói lên mức tàn khốc của chiến tranh mà nói theo Nguyễn Duy “ai chiến thắng thì người dân cũng là ngưởi chiến bại” cả.

Tôi nghĩ rằng nhà văn nhà thơ mà cứ im mãi thì không đúng. Phải có trách nhiệm của công dân. Tôi chẳng chống phá gì đâu thậm chí tôi còn ăn lộc của chế độ. - Thái Bá Tân

Thái Bá Tân không phải bỗng nhiên nhớ tới câu chuyện được kể từ rất lâu về trước. Ông nhắc lại câu chuyện này trong hoàn cảnh đặc biệt khi cuộc biểu tình chống Trung Quốc xảy ra trên khắp nước vào ngày Chúa Nhật đầu tiên của tháng Bảy.

Trận chiến cũ tuy tàn khốc nhưng là người Việt Nam không ai trong chúng ta lại cam tâm nhìn Trung Quốc lần hồi xâm lấn bờ cõi một cách trân tráo. Sức mạnh tiềm năng của dân tộc là lòng yêu nước và việc xuống đường biểu tình chống Trung Quốc là một trong nhiều cách thể hiện.

Thái Bá Tân không xuống phố biểu tình nhưng tấm lòng của ông đối với người biểu tình rất rõ ràng: Chẳng những đồng tình mà ông còn kính phục và ngưỡng mộ họ. Khi nghe tin Huỳnh Thục Vy bị bắt khi đi biểu tình vào ngày 1 tháng 7 ngay hôm sau ông lập tức phản ứng qua bài thơ:

Huỳnh Thục Vy

Cháu - cô gái xinh đẹp,

Đẹp cả ngoài lẫn trong.

Nhìn cháu mà cứ nghĩ

Cái đẹp của non sông.

Chúng, chính quyền, thật xấu. 

Vừa ác vừa bất minh,

Đến mức không muốn nghĩ

Đó là chính quyền mình.

Cháu như người phụ nữ

Trong tranh Delacroix,

Guidant le peuple

Mà peuple - là chúng ta.

Cháu chỉ muốn công lý,

Dân chủ và tự do.

Tự do cho cả chúng,

Mà chúng, bọn côn đồ

Lại luôn truy bức cháu,

Dùng cả cách đê hèn.

Ngẫm mà thấy phẫn nộ.

Thấy nhục cho chính quyền.

Thục Vy, bền gan nhé.

Chúc chân cứng đá mềm.

Cháu như ngọn đuốc sáng

Đang dẫn đường trong đêm.

Nói thật, bác nhìn cháu

Vừa thán phục, tự hào,

Vừa pha chút xấu hổ.

Cháu hiểu rõ vì sao.

Xin lỗi, thế hệ bác

Dựng nên chế độ này

Để bây giờ cháu khổ,

Để dân tình đắng cay

Cái hồi bác đi Mỹ,

Thăm tượng Liberty,

Đặt hoa dưới chân tượng,

Bác chưa biết Thục Vy.

Giờ xin phép âu yếm

Đặt hoa dưới chân mày.

Mày vấp ngã, còn sức,

Nhất định bác chìa tay.

Bốn câu cuối thân thương nói với Huỳnh Thục Vy mà như nói với cả thế hệ trẻ của Việt Nam. Hai chữ “mày” trong Huỳnh Thục Vy thương yêu trìu mến bao nhiêu thì “mày” trong bài thơ “Mắng con” lại nghiêm khắc bấy nhiêu. Thái Bá Tân mắng con nhưng nhiều kẻ lớn tuổi, trí thức trùm chăn, cán bộ cao cấp bất chính lại ngẩn ngơ xấu hổ. Những kẻ lớn tuổi đời nhưng non trí tuệ ấy có thể cho Nguyễn Bá Tân là cuồng sĩ, không thức thời nhưng với những tấm lòng đang rực cơn yêu nước thì ngôn ngữ Nguyễn Bá Tân dùng như một sức mạnh khởi động trong không gian u ám hiện nay khi đất nước bị đè nặng dưới cơn sợ hãi núp dưới chiêu bài hữu nghị:

Mắng con

Mày láo, dám khuyên bố

Mai không đi biểu tình.

Chuyện ấy có nhà nước,

Không liên quan đến mình.

Mày nói y như đảng.

Không liên quan thế nào?

Nước là của tất cả,

Của mày và của tao.

Biểu tình chống xâm lược,

Chứ có lật ai đâu.

Không lẽ mày không biết

Cái dã tâm thằng Tàu?

Mày bảo có nhà nước.

Nhà nước hèn thì sao?

Mà ai cho nhà nước

Quyết việc này thay tao?

Xưa đánh quân Mông Cổ,

Vua còn hỏi ý dân.

Sao không thấy nhà nước

Xấu hổ với vua Trần?

Đành rằng thế mình yếu,

Phải thế nọ, thế này.

Nhưng ở đời, con ạ,

Mềm nắn, rắn buông ngay.

Bố biết con thương bố,

Lo cho bố, cảm ơn.

Con “biết sống”, có thể.

Xưa bố còn “biết” hơn.

Chính vì khôn, “biết sống”,

Tức ngậm miệng, giả ngây,

Mà thế hệ của bố

Để đất nước thế này.

Ừ, bố già, lẩn thẩn,

Nhưng vẫn còn là người.

Mà người thì biết nhục,

Biết xấu hổ với đời.

Mai biểu tình, thế đấy.

Bố không bắt con đi,

Nhưng cũng đừng cản bố.

Cản cũng chẳng ích gì.

Thái Bá Tân vốn là người hiền lành qua những câu chuyện kể của những người quen biết ông cho thấy ông không mặn mà gì với chế độ mặc dù ông được ưu đãi nhiều lần. Ông tự ý về hưu rất sớm và chỉ chuyên chú vào việc dạy học và sáng tác. Thế nhưng kẻ sĩ trong giòng máu không cho phép ông im lặng trước những nhi nhô của một loại người cơ hội. Mắng con xong, ông mắng ngay cả Nguyễn Thế Thảo, chủ tịch thành phố Hà Nội kẻ lộng ngôn khi nói rằng người đi biểu tình chống Trung Quốc đang bị thế lực phản động kích động. Thái Bá Tân viết:

Gửi ông Nguyễn Thế Thảo

Xin phép được giới thiệu,

Tôi đã U bảy mươi,

Tuổi nhiều hơn ông đấy,

Tuổi gần đất xa trời.

Cho nên, xin nói thật,

Là ông còn hồ đồ.

Ông đâu phải con nít.

Hay giả vờ ngây ngô?

Tôi và những người khác

Tham gia đi biểu tình

Chống thằng Tàu xâm lược,

Thực hiện quyền của mình.

Khi nhà ông bị cướp.

Vợ con ông kêu lên,

Mà ông ngồi im lặng

Thì ông là thằng hèn.

Ông bảo rằng bọn xấu

Đang xúi giục chúng tôi,

Thế thì bọn xấu ấy

Quả là bọn không tồi.

Vì chúng còn liêm sỉ,

Còn biết ghét và yêu.

Còn yêu nước, vì vậy

Tôi mong chúng có nhiều.

Đấy là chưa nói chuyện

Chúng tôi cũng lớn rồi.

Tha không xúi chúng nó,

Đừng hòng xúi chúng tôi.

Quốc Hội ra luật biển

Để ông và mọi người

Chung sức giữ lấy đảo,

Thế mà ông, ôi trời,

Ông không chỉ im lặng,

Không tham gia biểu tình,

Mà còn nhắc người khác

Đừng để ai xúi mình.

Tôi hỏi khí không phải:

Hay thân Tàu lâu nay,

Ông đã bỏ phiếu chống

Thông qua luật biển này?

Ông ạ, ta, người lớn,

Là cứ phải lo xa.

Nói hay làm gì đấy

Nên tính trước đường ra.

Ngộ nhỡ có chiến sự,

Ta và Tàu đánh nhau.

Tàu thắng, ông có thể

Làm thái thú cho Tàu.

%3