Từ
năm 1895, Yersin tập trung gây dựng Phòng thí nghiệm vi trùng học và
điều chế huyết thanh kháng dịch ở Nha Trang, đặt nền móng cho Viện
Pasteur Nha Trang sau này. Đang say sưa công việc, đầu năm 1902 ông buộc
phải ra Hà Nội theo khẩn cầu của Toàn quyền Pháp ở Đông Dương Paul
Doumer để thành lập và giữ chức Hiệu trưởng Trường Y Hà Nội (tiền thân
Đại học Y khoa và Đại học Dược khoa Hà Nội ngày nay) - cơ sở đào tạo y
khoa đầu tiên ở Đông Dương; tổng quản cả hệ thống gồm Trường Y Hà Nội,
Phòng thí nghiệm liên kết với Viện Pasteur Hà Nội và một bệnh viện trực
thuộc Trường Y Hà Nội. Trước đó, cân nhắc gương mặt thích hợp giữ trọng
trách ấy, Doumer thấy không ai xứng đáng hơn Yersin - thần tượng thanh
niên Đông Dương thuở ấy bởi các cống hiến y khoa nổi tiếng, những cuộc
thám hiểm lẫy lừng…
Từ
tháng 9/1904, Yersin trở về Nha Trang để điều hành các Viện Pasteur Nha
Trang và Sài Gòn. Sau đó, ông đảm nhiệm cương vị Tổng thanh tra hệ
thống các Viện Pasteur toàn Đông Dương, Viện sĩ Viện hàn lâm Khoa học
Pháp, Chủ tịch danh dự Hội đồng
khoa học Viện Pasteur Paris.
Trong ký ức người dân…
Trong
diễn văn của Đại sứ Liên bang Thụy Sĩ Andrej Motyl đọc tại lễ kỷ niệm
150 năm sinh, 70 năm ngày mất của nhà bác học, nhà hoạt động xã hội nhân
văn Alexandre Yersin tổ chức tại Nha Trang, Khánh Hòa ngày 1/3 vừa qua,
có đoạn: "không ở đâu dấu ấn của Yersin lại sâu sắc hơn ở Viện Pasteur
Nha Trang, đúng ra là ở tất cả các Viện Pasteur trên toàn Đông Dương.
Những dấu ấn của ông cũng được để lại ở Trường Đại học Y khoa Hà Nội.
Năm nay, ông cũng sẽ được kỷ niệm ở Đà Lạt, miền đất ông đã khám phá ra
cách nay đúng 120 năm. Vì vậy, chẳng phải hơn tất cả, ông là người Việt
Nam sao? Yersin, bằng tình yêu điều mới lạ và sự khác biệt, còn tượng
trưng cho một cầu nối. Ông là cây cầu nối liền châu Âu và miền đất Đông
Dương xa xôi".
Đến
Nha Trang dự lễ tưởng nhớ Yersin do UBND tỉnh Khánh Hòa tổ chức, ngoài
Đại sứ Thụy Sĩ còn có Tổng lãnh sự Cộng hòa Pháp tại Tp HCM Fabrice
Mauries, phóng viên các hãng truyền thông quốc tế Radio France
International, Télévision Suisse… và 38 chuyên gia y khoa, nhà hoạt động
xã hội, đại diện nhiều tổ chức nhân đạo từ thiện đến từ châu Âu… Với
họ, Yersin được biết đến như nhà bác học y khoa lừng danh, nhưng một ông
"Tây mũi lõ, mắt xanh", sống và làm
việc tại Việt Nam thời thực dân, khi qua đời lại được đông đảo dân
chúng bản xứ khóc thương như mất người thân, đến nay vẫn thờ phụng trong
nhà và ở chùa như một vị bồ tát lại là điều gây bất ngờ nhất với họ.
Năm 1991, cụm di tích về Yersin gồm mộ phần (ở thôn Suối Dầu, xã Suối
Cát, huyện Cam Lâm), Bảo tàng Yersin (trong Viện Pasteur Nha Trang) và
chùa Linh Sơn (nhà làm việc của Yersin ở xã Suối Cát, sau được cúng
dường làm chùa) được Bộ Văn hóa - Thông tin xếp hạng di tích lịch sử văn
hóa cấp quốc gia. Cho đến nay, đó vẫn là di tích duy nhất của người
nước ngoài ở Việt Nam được xếp hạng di tích lịch sử văn hóa.
 |
| Đại sứ Thụy Sĩ Andrej Motyl đặt hoa tại tượng đài Yersin trong Công viên Yersin (Nha Trang, Khánh Hòa). |
Đến
Nha Trang đi thực tế, đạo diễn điện ảnh - NSND Trần Văn Thủy (tác giả
các phim "Hà Nội trong mắt ai", "Chuyện tử tế"…) rất xúc động khi được
nghe các bậc cao niên địa phương kể chuyện Yersin giáo dục, cảm hóa
người dân bằng phim ảnh. Sinh thời ở Xóm Cồn (Nha Trang), nơi ngôi nhà
của Yersin tọa lạc, láng giềng là bà con ngư dân còn rất nghèo và lạc
hậu. Yersin tận tình hướng dẫn họ cách ăn ở hợp vệ sinh, ốm đau
thì uống, chích thuốc hoặc đến nhà thương, đừng rước thày mo, thầy
cúng. Quan sát thiên văn, mỗi lần sắp có bão, Yersin đều báo ngư dân chớ
ra khơi và tập trung tránh trú trong ngôi nhà kiên cố của ông. Mỗi lần
thấy người dân cãi lộn, say rượu, gây gổ đánh chửi nhau, Yersin lại bí
mật lặng lẽ quay phim, tự tay tráng rửa. Tối đến, ông mời bà con xem
phim (chủ yếu phim hài Sác - lô), nhưng mở đầu phải là mấy phút "thời
sự" Xóm Cồn vừa quay được. Ông hỏi bà con: "Có hay không? Có đẹp không?
Có nên không? Có làm thế nữa không?". Từ đó, Xóm Cồn giảm hẳn chuyện
tương tự.
Bác
sĩ Kiều Xuân Cư (95 tuổi), thuở nhỏ vẫn đến chơi nhà Yersin ở Xóm Cồn,
kể: Yersin đặc biệt ham thích tiến bộ kỹ thuật, là
người đưa chiếc xe hơi đầu tiên về Nha Trang. Ông thích tự lái nó đi đi
về về Nha Trang - Suối Dầu làm việc. Một lần, có chú bé thấy xe hơi của
ông chạy ngang, quá phấn khích nhào tới, suýt đụng phải xe. Sau cú sốc
ấy, thấy xe hơi có thể gây nguy hiểm cho người dân, ông bỏ luôn, lại
dùng xe đạp. Dịp nhận Long Bội Tinh của Chính phủ Nam triều trao tặng,
ra về ông chạy xe đạp một tay, tay kia cầm mũ che kín huân chương trên
ngực, đến nhà là giấu biệt vào ngăn kéo.
Lũ
trẻ (vẫn thường đến nhà ông chơi, được ông cho kẹo) phấn khích chạy
theo réo: "Ông Năm! Ông Năm!". Làm việc trong guồng máy y tế của Pháp ở
Đông Dương - thời ấy đặt
dưới sự quản lý của Quân y viễn chinh Pháp, Yersin được phong cấp đại
tá quân y, người Việt hồi ấy gọi là "quan năm". Nhưng người dân địa
phương lại không gọi Yersin là quan năm - xa lạ và quan cách, mà bằng
cái tên thân thương: "ông Năm" - như tập quán gọi theo thứ bậc trong gia
đình của người miền Nam . Có lần, biết tiếng nói của Yersin rất có
trọng lượng với Toàn quyền Pháp ở Đông Dương, người dân Bình Thuận viết
thư gửi ông, tố cáo các quan lại Nam triều ở Bình Thuận khét tiếng tham
nhũng, sách nhiễu. Yersin bèn viết thư cho Toàn quyền Pháp ở Đông Dương.
Rốt cục, đám quan lại tham nhũng ở Bình Thuận bị xử lý. Vụ việc trên
làm rúng động toàn bộ giới chức quan lại
Nam triều khi ấy.
Một nhân cách hiếm có
Người
đời vẫn quan niệm, nghề nghiệp lương thiện nào cũng cao quý, nhưng có
hai nghề cao quý nhất là thầy thuốc và thầy giáo. Nhưng Yersin lại không
nghĩ thế. Năm 1887, tốt nghiệp bác sĩ ở kinh đô ánh sáng Paris, nhập
quốc tịch Pháp (tổ tiên ông gốc Pháp, di cư sang Thụy Sĩ) Yersin đã được
giới y khoa biết đến bởi nhiều công trình nghiên cứu y khoa có giá trị
ngay khi còn là sinh viên, được Louis Pasteur - cha đẻ ngành vi trùng
học và phương pháp miễn dịch - đánh giá cao, bố trí làm việc. Tương lai
và danh vọng rộng mở, bỗng Yersin muốn giã từ nghề
bác sĩ. Trong thư gửi về mẹ ở Thụy Sĩ, Yersin viết: "Con rất thích được
khám bệnh và trò chuyện cùng người bệnh. Nhưng con không muốn coi y
khoa như một nghề. Con không bao giờ có thể đòi hỏi bệnh nhân trả công.
Con quan niệm nghề y như một thiên chức giống mục sư vậy. Đòi tiền bệnh
nhân - cũng gần như hỏi họ: "Tiền, hay mạng sống?". Đồng nghiệp không
phải ai cũng chia sẻ ý nghĩ này. Dù sao, con vẫn tâm niệm như thế và khó
lòng nghĩ khác". Và trên thực tế, Yersin đã thực hiện bằng được ý tưởng
rất "khác người" ấy của mình.
Để
có nguồn tài chính cho hoạt động nghiên cứu y khoa, duy trì và phát
triển Viện Pasteur Nha Trang, Yersin không chỉ trông mong từ ngân sách
của chính quyền Pháp ở Đông
Dương. Ông nhập các giống cây có giá trị ở nước ngoài như canhkina, cao
su… về canh tác ở trang trại của mình. Trước khi qua đời, Yersin đã là
chủ một cơ ngơi lớn, nhưng trong di chúc để lại, ông viết: "mộ làm đơn
giản, tang lễ không rình rang, không điếu văn, điếu từ gì hết". Ông còn
chu đáo di chúc dành những khoản tiền nhỏ để lại cho từng người giúp
việc và một người cháu ruột còn là sinh viên bên Thụy Sĩ, còn phần lớn,
để lại cho Viện Pasteur Nha Trang tiếp tục duy trì và phát triển. Nguyện
vọng cuối cùng của ông là "được chôn cất ở Suối Dầu, đừng cho ai mang
tôi đi đâu cả", và "hãy chôn tôi nằm sấp. Tôi muốn ôm lấy trái đất này".
Tôn trọng di chúc của Yersin, giới chức Pháp và Nam triều cùng những
người cộng sự của Yersin tổ
chức tang lễ và chôn cất ông rất trang nghiêm, nhưng cũng thật giản dị,
trừ loạt súng tiễn biệt - thủ tục không thể không tuân thủ, theo quy
định của Chính phủ Pháp đối với tang lễ người được trao tặng Bắc Đẩu Bội
Tinh.
Là
nhà khoa học danh tiếng, nhưng Yersin rất dị ứng với thói háo danh, phô
trương. Trong các cuộc tiếp xúc xã giao miễn cưỡng phải tham dự, Yersin
thường lặng lẽ ngồi hàng ghế bên dưới. Được Chính phủ Pháp tặng Bắc Đẩu
Bội Tinh, nhưng sinh thời, hiếm khi thấy ông đeo. Cực chẳng đã, ông chỉ
mang huân chương khi có dịp tiếp xúc quan chức cấp cao để đề xuất việc
gì đó cho dân chúng.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét